[CRÓNICA] Todo o que conmove, transforma

A Luísa Villalta desde o Bierzo no Día das Letras Galegas 

HÉCTOR SILVEIRO | Antes da palabra, o son. Dixo a poeta preocupada do son e do ser, a que veu ao mundo o mesmo día que morreu Rosalía. Naceu na Cidade Alta da Coruña, onde a luz e o mar se están orixinando mutuamente. Luísa Villata descubriu ao outro lado da música a poesía nunha deriva persoal e colectiva tras se preguntar: Haberá poesía en que salvar-se?. E despois do silencio, da escuita e do ruído provocado entendeu Galicia como un grande poema sinfónico afeita á disonancia e ao amor disxunto. Percorramos tras dos seus pasos hoxe, como homenaxe no Día das Letras Galegas, un camiño de resistencia e rebeldía que, como muller, entendeu debía andar e deixarnos aberto. Celebrámola desde o Bierzo que ama o galego porque todo o que conmove, transforma.

Luísa chegou á poesía da mao da música. Todas as artes son amigas. A lingua dos sons foi a súa primeira descuberta e o violino o seu instrumento amigo. A música brota como río de existencia que nace no oriente das montañas, ela ben o sabía. Desde a emoción logrou restituír para todos nós a primitiva unidade da música e a poesía desenvolvendo un punto de vista inédito ata entón na interpretación dos textos literarios. A melodía que soa no violino xorde dun acto continuo da vontade. Desta mesma vontade nace a palabra, unha evocación da boca con fame.

Entendía a poesía como un ruído provocado, como un rito de resistencia e iniciou o seu andar por ese camiño de coñecemento partindo do silencio. E púxose a escuitar os soñadores corazois que nos rodean na Historia.

Foi, na procura da verdade e ante o conflito que é vivir, unha dramaturga que aínda está por valorar,  compuxo obras de teatro lírico e simbólico, de heteroxéneos textos onde confronta o clásico co absurdo e fíxose autora de narrativa atrevida, ambiciosa e disposta a nos conmover tamén. Pero, sobre todo, esta magnífica violinista na súa deriva literaria esperta e cae na conta da situación das mulleres formalmente libres, pero substancialmente impotentes até a exasperación. Determina que a muller pola súas condiciois de iniquidade é a única con capacidade de desenguedellar este mundo capitalista que nos separa do coñecemento e intenta dirixirnos á trapela do bon gosto para que non mude nada. De aí a importancia que lle outorga á muller nunha constante preocupación pola existencia nesa tarefa de abordar unha verdadeira transformación. Ela ben sabía que a literatura era como unha histamina primaveral contra un poder abusón, que non dá para unha revolución. Pero os libros, están para levar as contas pendentes, para poñer ao ar as feridas. Reparemos agora na seguinte reflexión súa:

“Se toda a nosa historia fose así, un construír, máis que un acumular, fragmentar e derrubar, se cada unha das nosas actuacións fosen un continuo cimentar máis que un utilizar e desgastar, gozaríamos da vida nun país seguro de si mesmo, acolledor, criativo e orgulloso”,

Por iso teimaba en abrir ao futuro o reino que un día perdemos porque a terra florece coa canción sutil da vida e reverdece inevitabelmente cada vez que pronunciamos a palabra.

Morreu esta muller comprometida, con tan só 46 anos, algo menos que a tamén curta vida da nosa Rosalía, ambas de poderosas conviciois.  Luísa, ademais dunha chea de libros, ensaios e artigos que nos invitan a aprender máis dela, deixounos cando menos estas dúas lecciois que acabamos de describir máis arriba, seguramente non coa contundencia e claridade que precisan, pero si fondamente impresionado e agradecido pola súa transcendencia. 

A Gallaecia dos mil ríos, esa composición sinfónica disonante da que falaba Luísa nas aulas, porque tamén foi docente, ese antigo reino por recompoñer que amaba e do que marchou formando parte, ese universo disxunto no que viven culturalmente o Bierzo e Galicia, ten certamente pendente de escribir a súa intrahistoria, a das vencidas e dos vencidos, como ela consecuente fixo a partir da súa cidade a modo de metáfora do mundo. Cedeulle a voz, por exemplo, ás mulleres prostituídas e denuncia a especulación, a traxedia do Prestige e a da causa palestina, amósase solidaria mesmo co xigante Xerión derrotado e soterrado baixo a Torre por Hércules. 

Galicia e o Bierzo comparten de vello ser e sons na boca das persoas máis humildes, é hora de rachar o silencio secular no que permaneceron os sons das palabras e a identidade nese territorio galego-falante oprimido, marxinado ou calado, de escuitar e dialogar, de abordar iniciativas que cambien a disonancia pola harmonía.  O espertar ao futuro emanará rebelde de discursos como os dela, da emoción provocadora, coa música das primeiras cantigas medievais escritas en galego e a dos Cantares de Rosalía, tamén dos de Fernández Morales, do son das nosas palabras que se refuxian en cantos, versos, dramas, libros e dicionarios nesa lingua da que nacemos cada día, cada vez que a usamos para ser ríos da memoria, latexos de corazois e acciois poderosas, palabras que nos conmovan e transformen.     

• Héctor M. Silveiro Fernández, membro correspondente polo Bierzo na Real Academia Galega.