[AS CEN VILAFRANCAS /20] Mestre na Casa de Rosalía, a hospitalidade da lingua

HÉCTOR SILVEIRO | Con Mestre entra Vilafranca de cheo na Casa de Rosalía fruito nun diálogo de poetas a través do tempo entre o autor dos 200 gramos de patacas tristes e o presidente da Fundación, Anxo Angueira, magnífico interlocutor literario. Queremos subliñar logo outra forma de exercer a hospitalidade, esa que ofrece a República das Letras das que Rosalía de Castro é bandeira. A seguir relataremos unha crónica subxectiva á forza e profundamente emocionada do acontecido en Padrón este domingo pasado.  

Baixo o título tirado das conmovedoras e derradeiras palabras que pronunciou Rosalía, Abride a fiestra… se vén realizando cada ano no mes de xullo na Casa Museo, coincidindo coa data da morte da autora, unha celebración de carácter festivo (visitas guiadas ás instalaciois, charlas, encontros, actividades infantís e concertos diversos). Trátase dunha xornada de portas abertas na casa de todos os galegos e galegas e das persoas amigas e sensibles co feito cultural e a defensa da dignidade dos seres humanos. Como xa dixemos, Anxo Angueira artífice destas celebraciois exerceu de hóspede rosaliano e ás doce da mañá no auditorio disposto dun xeito acolledor, sentados ambos nunha mesa redonda, agradecía inicialmente a Mestre a súa presenza neste singular encontro galaico berciano. Este cordial xesto sinxelo e cálido, fíxome pensar por un momento, sen afán de restarlle mérito, pero como un contrapunto que en Vilafranca do Bierzo e en Compostela transcorría unha xornada máis das Edades del Hombre un evento oficial, atreveríame a catalogar de frío e hierático, como muitas das pezas de corte relixioso eilí expostas, namentres en Padrón, na Casa da Matanza, outra especie de acollemento ben distinto, máis vivo, popular e agarimoso abría as portas para sempre á literatura do galego do Bierzo na figura do autor da vila do Burbia, J. C. Mestre. 

O mundo é estraño algún feito regresa como os cometas cada certos anos, alumea o instante perpetuo da noite.  Son palabras deste autor berciano nas que curiosamente reparaba Mario Obrero hai só uns días no programa Gente despierta da RTVE para incidir na semellanza aparentemente circunstancial e azarosa do caso da figura de Martín Sarmiento, un ilustrado reputadísimo na Corte madrileña do XVIII, nado, como saben, na nosa vila capaz de inaugurar o camiño da Literatura Galega contemporánea, e o ingreso de Mestre no 2019 cos seus 200 gramos de patacas tristes, nese mundo literario do galego. Efectivamente unha sorte de regreso do cometa, sendo tamén autor premiado e recoñecido poeta en castelán. El mesmo di sobre este mergullar na lingua dos humildes e sobre o seu libro escrito contra o esquecemento: Había cousas que quería escribir e que só podían ser ditas en galego, a voz da terra e as palabras que oiche de nino e non puideche aprender na escola volven a ocupar o seu lugar natural… 

A iniciativa deste encontro literario e agarimoso partiu do propio presidente da Fundación da Casa de Rosalía, Anxo Angueira, un destacado coñecedor tanto da obra rosaliana, como tamén estudoso do aporte á Literatura do Rexurdimento que fai o autor dos Ensayos poéticos en dialecto berciano, Antonio Fernández  Morales. Argumentou no acto que Mestre debía ser invitado de honra na casa onde morrera Rosalía un 15 de xullo pola súa condición de poeta da memoria, de inaugurar para a literatura tanto berciana como galega un universo literario con epicentro en Vilafranca e no Bierzo, coa especificidade do léxico do galego oriental que falan de antigo as xentes desta comarca e o peculiar aporte da creación poética de resistencia e compromiso coa dignidade e coa memoria que cultiva Mestre maxistralmente.    

Mestre contounos como ignorando as fronteiras establecidas daquel mundo gris do Franquismo gañara aos trece ou catorce anos o seu primeiro premio literario nun concurso poético infantil no Barco de Valdeorras cun poema en galego cuxo premio, un lote de libros, incluía as obras de Rosalía. Unha primeira influencia desa literatura contemporánea galega na súa obra, na que, como comentou Angueira, detéctanse a familiaridade con autores galegos como Cunqueiro, Curros Enríquez, Uxío Novoneira ou Méndez Ferrín. 

 Sinalemos que un 15 de xullo, xa o temos dito, morre Rosalía en Padrón data que garda o seu paralelo berciano porque é a mesma na que nacía en Vilafranca Enrique Gil. Logo os astros seguen xogando cos humanos a ese xogo de coincidencias, sentires e concordias das que se alimentan a poesía, a cultura e as linguas.  Mestre, como Lorca na súa visita en 1932 á tumba de Rosalía en Compostela, trouxo consigo versos escritos na mesma lingua e da súa mao chegaron a esta casa outros poetas bercianos como, ademais dos xa citados, González-Alegre, Antonio Pereira e Gilberto Núñez Ursinos que o acompañaron dalgunha maneira nesta entrada na casa da galega universal.   

 Certo é que se ten falado do Bierzo na Casa de Rosalía con anterioridade. Teno feito, como non, Amancio Prada, o cantautor singularmente ligado aos versos da autora que cantou e popularizou coa súa voz redobrando na súa versión musical a inmortalidade da autora. Adiós ríos, adiós fontes..., Campanas de Bastabales ou Pra Habana son textos inseparables xa da melodía que Amancio compuxo con tanta fortuna como delicadeza para eles. A última ocasión na que Prada estivo en Padrón foi no mes de xullo do 2022. Lembremos tamén sucintamente tres ocasiois máis nas que Vilafranca como tal se achegou e foi acollida nesta casa hospitalaria. No ano 2002 unha representación da Escola de Gaitas da nosa vila recibía unha invitación de xeito compartido destinada ademais a outras entidades de Asturias e Zamora que defenden o galego nos territorios galegofalantes non pertencentes á actual Comunidade autónoma de Galicia.  A estas asociaciois se lles fixo entrega do Pergamiño de Honra outorgado polo Padroado Rosalía de Castro. Daquela no nome da asociación musical vilafranquina tomou a palabra emocionada Marisa Cela. Anos máis tarde realizouse unha xornada dedicada ao cantor do Bierzo en galego por excelencia do século XIX, con motivo da presentación das Cartas e composiciois autógrafas de Antonio Fernández Morales a Mariano Cubí (2019), tratábase dunha edición da Academia Galega comentada que eu mesmo realicei. Ese mesmo ano 2019 a Escola de Gaitas de Vilafranca volveu á casa da autora dos Cantares Gallegos  fruito dunha fermosa iniciativa do actual presidente da Fundación na que culminou tocando o himno galego para render homenaxe á figura de X. L. Méndez Ferrín, unha das figuras esenciais da Literatura Galega do século XX, que promoveu de vello actividades a prol da lingua galega na nosa comarca participando, por exemplo, nas IV Xornadas de Cultura e Lingua galegas no Bierzo celebradas no Teatro de Vilafranca no ano 1994 ou pronunciou un espléndido discurso no acto que nese mesmo teatro celebrou a Academia Galega cuando se lle dedicou a Sarmiento o Día das Letras Galegas.    

Mais retomemos a crónica presente. Nesta ocasión a presenza de Mestre e a escusa literaria deste encontro resultan tanto ou máis interesantes e reveladoras da transcendencia e simbolismo desta visita a Padrón.  Insistimos, falamos da súa primeira obra en galego que supón un fito altamente significativo tanto para a literatura berciana en particular, que por razois obvias, en pleno século XXI, segue deste xeito a reclamar o espazo e uso desta lingua milenaria, como para a propia literatura en galego en xeral que incorpora ineludiblemente o universo literario imaxinado polo fillo do panadeiro da Cábila, ensanchando as fronteiras que a súa prosa poética dilúe, ocultas baixo a neve das palabras que escribe na lingua de Rosalía.  Outramente escuitamos como os cais ladran a deus porque estoutra hospitalidade convértese así nun acto de resistencia e memoria activa, onde a pulsión de clase á que era sensible a mesma Rosalía, acíngase nese amergullar co que Mestre alenta a multitude de voces reunidas para seguir soñando os soños pendentes de ser soñados, frustrados case sempre pola historia e o poder, personaxes que nos remiten á Vilafranca da súa infancia e, por extensión ao Bierzo, que retratan os textos de narrativa poética en galego dos seus 200 gramos de patacas tristes.

Rematamos con dúas curiosas coincidencias que se producían. Unha cuando asinaba libros ao concluír o encontro. Académicos e académicas, poetas, escritores e escritoras, persoas coñecidas do mundo da cultura en Galicia, achegáronse a Mestre para felicitarlle e interesarse pola súa obra. O último libro que asinou cos súas dedicatorias que incorporan unha impresionante acuarela asinouno a un profesor de lingua hindú, Vikash Kumar Singh, que se atopa en Galicia mellorando o seu xa espléndido galego e autor da tradución ao seu idioma dunha selección de versos de Rosalía. A outra aconteceu cuando saíamos ao xardín da Casa da Matanza e soaba a peza interpretada marabillosamente polo dúo das Caamaño & Ameixeiras que elas titulan A pequena morte, unha cantiga da tradición oral recollida no Bierzo en Chan de Vilar no concello de Balboa por Dorothé Schubart.

* Héctor M. Silveiro Fernández, membro correspondente polo Bierzo da Real Academia Galega.

Coloquio na Casa Rosalía | Maite García